“Succes met het oplossen van ons probleem, want een oprechte glimlach kun je niet afdwingen.” Dit krijgt intercultureel mediator Eline Geven van een groepje jonge bewoners te horen, als zij een opvanglocatie bezoekt. De jongeren doelen met deze cynische opmerking op hun begeleiders. Die vinden zij niet betrokken bij hun situatie. Eline is door de locatie gevraagd om te komen bemiddelen. Eline: “Deze jongeren zetten zich af tegen het COA. De houding lijkt: het COA tegen ons en wij tegen het COA. Ik ga er nu voor de tweede keer heen dus de eerste stappen zijn gezet.”
Jongeren uiten pijn in hun gedrag
Eline over de jongeren: “Hun kant van het verhaal is: ‘Wij zitten al heel lang in een noodopvanglocatie. We willen naar school. Interesseert het COA-medewerkers wel hoe het met ons gaat?’ Die pijn uiten ze in hun gedrag. Dan denken ze: ‘Dan ga ik ook niet luisteren."
De andere kant van het verhaal is volgens Eline, dat er veel wisselingen zijn in het team: “Medewerkers komen en gaan, maar de jongeren wónen daar. Nieuwe collega’s krijgen geen kans. De jongeren vertrouwen hen bij voorbaat niet. Ik zeg dan: ‘Jullie schuiven nu op nieuwe begeleiders af wat andere collega’s hebben gedaan. Dat zou hetzelfde zijn als wanneer ik word gebeld over Syrische jongeren, en ik dan zeg: ‘Oh Syrische jongeren die ken ik, daar begin ik niet aan.’ Tegelijkertijd probeer ik ze duidelijk te maken dat ik daar ben, juist omdát het team begaan met ze is.”
Agressie? Of emotie?
Intercultureel mediator is een nieuwe functie binnen het COA. Vooralsnog is het een tijdelijke functie, gefinancierd vanuit een Europees fonds: het Europese Asiel, Migratie en Integratiefonds (AMIF). De functie is in het leven geroepen vanuit het AMIF-project ‘Krachtig begeleiden amv’.
Reyhan Horasan, opgegroeid in een Turkse familie in Emmen, werkt in de regio Noord/Midden-Noord. Reyhan is geïnteresseerd in cultuurverschillen. Sinds 2010 was ze woonbegeleider, programmabegeleider en nu werkt ze in deze functie. Ze kent uit eigen ervaring het onbegrip dat kan ontstaan door cultuurverschillen: “Drukke handgebaren en hard praten is in bepaalde culturen heel gewoon, terwijl het in de Nederlandse cultuur als agressief kan worden ervaren. Ik denk dat veel collega’s zullen herkennen dat een bewoner fanatiek praat. Vaak is dat geen agressie maar emotie. Sommige begeleiders vatten die emotie persoonlijk op. In deze functie kan ik hier meer over uitleggen.”
‘Nu kan ik een verschil maken’
Eline over haar motivatie om als intercultureel mediator te werken: “Ik was 4,5 jaar medewerker amv. Vanuit die functie vond ik het lastig om preventief aan onderling onbegrip te werken. Dus toen deze vacature kwam, heb ik gereageerd. Nu kan ik een verschil maken.”
Wel vroeg Eline zich voorafgaand aan haar sollicitatie af of zij – met haar eenzijdige Nederlandse culturele achtergrond – wel in aanmerking zou komen voor deze functie. Maar: “Culturele sensitiviteit is niet verbonden aan taal of achtergrond. Veel belangrijker is: Ben je oprecht geïnteresseerd en leef je je in? Dat ik niet een van de achtergronden heb van onze bewoners, heeft op een bepaalde manier ook een voordeel. Ik merk dat het een veilig gevoel kan geven, omdat ik niet de taal van een van de groepen spreek.”
Schokeffect
De intercultureel mediators bemiddelen niet alleen, zij trainen begeleiders van amv ook. De trainingen gaan over omgaan met verschillende culturen en over het kunnen inleven in elkaars situatie.
Reyhan: “Een van de middelen die wij gebruiken is een dobbelspel over cultuurverschillen. Die zijn er bij bewoners, maar ook bij collega’s onderling. Het dobbelspel laat iedere deelnemer het schokeffect ervaren van plotseling in een andere cultuur terechtkomen. Ook laat het zien hoe het is als je een bepaalde positie had, bijvoorbeeld arts in Syrië; en je nu een andere positie hebt, bijvoorbeeld bewoner in een azc.” Meer kan Reyhan helaas niet over het spel vertellen. “Dan gaat het effect verloren.”
Honeymoonfase
Na afloop van het spel geven de intercultureel mediators uitleg over hoe een cultuurshock werkt. Reyhan: “Zo’n shock verloopt in fases. De eerste fase is de honeymoonfase: ‘Wat mooi hier! Bedankt dat ik er mag zijn! Ik ben eindelijk veilig.’ En dan komt vrij snel de tweede fase: ‘Wat doe ik hier? Waar ben ik mee bezig? Wie ben ik?’
“Terwijl anderen denken: ‘Je bent veilig! Wat zeur je? Waarom lig je nog steeds op bed?’ Maar het zijn pubers, vaak kinderen nog. Die zijn mét ouders al niet vooruit te branden, laat staan zonder. En van hun familie móeten ze slagen, want ze zijn nu in Nederland.”
Het klinkt zo logisch en tegelijkertijd zo ingewikkeld. Reyhan: “Het is menselijk om deze jongeren zielig te vinden, ze maar met rust te laten, of gelijk te straffen. Het is niet in één dag geleerd. Ik zeg altijd: connection before correction. Eerst vertrouwen krijgen. Waar komt iemand vandaan? Hoe lang heeft diegene gereisd? Hoe is het familiesysteem? Kijk verder. Ga in gesprek.”
