Culemborg over de Spreidingswet: “Asielzoekers vanaf dag één inwoners van onze stad”

Jullie vangen nu asielzoekers op in een crisisnoodopvang. Wat is dat voor locatie?

“Het is een voormalige fabriekshal met daarin kantoren, aan de rand van een bedrijventerrein. Deze crisisnoodopvang (CNO, red.) was vanaf de zomer 2022 een jaar open, daarna een half jaar dicht en opende in januari 2024 weer. De heropening was niet voorzien en tegen de afspraak in, maar was nodig omdat er landelijk te weinig asielopvangplekken zijn. En ik vind het niet kunnen dat bepaalde delen van het land een bovenmatige verantwoordelijkheid nemen, en een heel aantal andere gemeentes niets doet. Wij willen niet wegkijken, terwijl anderen de kolen uit het vuur halen.

Na de heropening is de leefbaarheid van de hal verbeterd. Zo zijn er nu woonunits voor 140 personen in de hal. En de begeleiding gebeurt niet meer door alleen vrijwilligers, maar door professionals. Tegelijkertijd bereiden wij ons voor op onze taak vanuit de Spreidingswet: uiterlijk 1 juli 2025 vangen wij structureel 176 asielzoekers op.”

Komt de locatie voor reguliere opvang van deze 176 mensen ook op deze plek?

“Ja, de nieuwe opvanglocatie komt in hetzelfde gebouw, maar niet in de voormalige fabriekshal. We verbouwen het kantoorgedeelte en tegenover het gebouw realiseren we op de parkeerplaats woonunits. Op dit moment maken we afspraken met het COA over de doelgroep, de verbouwing en de taakverdeling. Ons doel is dat er uiterlijk eind 2024 een bestuursovereenkomst met het COA is voor de duur van circa 7 jaar. Die periode gebruiken we vervolgens voor het ontwikkelen van écht structurele opvang: in het eerste kwartaal van 2025 komen we met het voorstel om een kleine nieuwe wijk te gaan bouwen. Het gaat om gebiedsontwikkeling met sociale huurwoningen voor Culemborgers én mensen die asiel hebben aangevraagd.”

Hoe ziet de asielopvang er vanaf volgend jaar uit?

“Om dat te bepalen bezochten we meerdere bestaande locaties, ter inspiratie. We waren onder andere in Overvecht bij Plan Einstein, waar asielzoekers, buurtbewoners en andere Utrechters samenleven. Deze methode kunnen wij niet één-op-één kopiëren, dus wij ontwikkelen het Culemborgse model van methode Einstein. Dit betekent dat azc-bewoners vanaf dag één meedoen en inwoners zijn van onze stad. We willen geen azc met een hoog hek eromheen, waar je je moet melden bij 3 bewakers.”

Hoe betrokken jullie inwoners en omwonenden?

“Voor het bepalen van de huidige locatie hebben we van tevoren duidelijk gemaakt: wij wijzen een locatie aan – daar is geen inspraak op mogelijk. Dit was een besluit van de gemeenteraad. We hebben daar weinig weerstand op gekregen. Culemborg had in het verleden al behoorlijk lange periodes een vast azc, tot er minder asielzoekers kwamen. Die opvang verliep altijd goed en dat zit nog in het collectieve geheugen. Bovendien: het aantal incidenten in de afgelopen 2 jaar, is op één hand te tellen. Er zijn dus goede ervaringen.

Toch waren een paar ondernemers in de directe omgeving van de locatie het niet eens met ons besluit. Zij zeggen: de locatie zou in 2023 al dicht gaan en nu komt er weer een azc. Daar hebben ze gelijk in, maar er is in onze stad nagenoeg geen leegstand, dus was het moeilijk om een andere locatie te vinden.”

Hoe gingen jullie met deze weerstand om?

“Door het eerlijke verhaal te vertellen: we begrijpen dat jullie dit vinden, jullie hebben op onderdelen gelijk, maar er is een landelijk tekort aan plekken. Bovendien kwam de Spreidingswet erbij, dus we hebben nu ook een wettelijke taak. Uit onderzoek bleek dit de enige locatie waar wij binnen deze termijn onze verantwoordelijkheid konden nemen.

Nu de locatie is bepaald, komt er alsnog een klankbordgroep voor inwoners en ondernemers. Daarin bespreken we hoe we het gebied ruimtelijk gaan inrichten, zoals waar de ingang komt. Ook komen er inloopmomenten.”

Met wie werken jullie samen?

“Onze kernpartners zijn Vluchtelingenwerk, welzijnsorganisatie ElkWelzijn, woningbouwcorporatie KleurrijkWonen, 2 middelbare scholen, het COA en de gemeente. Komende periode gaan we in gesprek met andere maatschappelijke organisaties en werkgevers. De Kring van Culemborgse Bedrijven wil bijvoorbeeld graag betrokken worden. ElkWelzijn speelt een belangrijke rol bij het regelen van vrijwilligerswerk, voor zowel inwoners die in een azc willen helpen, als voor bewoners die vrijwilligerswerk in Culemborg kunnen doen.

Met het COA hebben we op bestuurlijk en ambtelijk niveau goede contacten. Wel staat het COA onder druk en dat merken we. Er zijn veel nieuwe medewerkers binnen de organisatie en in bepaalde gevallen zijn er gescheiden werelden. Zoals de tak van het COA die zich bezighoudt met structurele opvang en een afdeling voor noodopvang, die verschillend communiceren. Medewerkers willen graag, maar zijn soms met handen en voeten gebonden.”

Waar zijn jullie trots op?

“Op de unanieme steun en het vertrouwen van de gemeenteraad. En op hoe Culemborgers het eerste jaar van de crisisnoodopvang, in 2022-2023, hun steentje bijdroegen om mensen die vluchtten voor oorlog en geweld een tijdelijk thuis te geven. Zoals voormalig onderwijzers die les kwamen geven, kunstenaars die activiteiten organiseerden voor kinderen, de voetbalvereniging; allemaal met beperkte middelen. De menselijkheid bleef voorop staan.”