Overlast vindt helaas overal in de samenleving plaats, ook op en rondom asielzoekerscentra. Veruit de meeste asielzoekers gedragen zich prima en passen zich aan in onze samenleving. Een kleine minderheid veroorzaakt overlast: In 2022 was circa 7% van de 83.000 bewoners die voor enige tijd in de opvang verbleven, betrokken bij een incident zoals verbale suïcidedreiging, zelfdestructieve actie en fysieke, verbale en non-verbale agressie en geweld. Van de asielzokers in azc's en noodopvang werd 3% verdacht van een misdrijf. De verdenkingen van een misdrijf gingen in meer dan 75% van de gevallen om diefstal. Van alle verdachten in Nederland in 2021 (147.540) was 1% een COA-bewoner. Met de toename van het aantal asielzoekers in de opvang (39%), is ook het aantal incidenten toegenomen (42%) ten opzichte van een jaar eerder. Door de huidige situatie met een maximale bezetting van de locaties en de lange wachttijden in de asielprocedure staan de leefbaarheid en veiligheid binnen en buiten de COA-locaties onder druk.
De meeste overlast wordt veroorzaakt door vluchtelingen uit een onveilig land met kans op asiel. Simpelweg omdat circa 97% van de azc-bewoners uit een onveilig land komt. Klik hier om te zien welke landen als veilig worden beschouwd. Het is wel zo dat de kleine groep asielzoekers met weinig kans asiel een groter risico heeft om betrokken te raken bij een incident of misdrijf. Van de in totaal 8.730 incidenten die er in 2022 zijn geregistreerd, zijn er ruim 1.200 gepleegd door een bewoner met weinig kans op asiel. Dat is ongeveer 14% van de incidenten. Overlastgevers zijn vaker betrokken bij meerdere incidenten. Je kunt dus zeggen: niet alle bewoners met weinig kans op asiel geven overlast en niet alle overlastgevers zijn bewoners met weinig kans op asiel.
Uit onderzoek blijkt dat mannen, jongvolwassenen en alleenreizenden vaker betrokken zijn bij incidenten of misdrijven. In 2022 was 87% van de overlastgevers man en 64% tussen de 18 en 29 jaar oud. Ook voor het aantal verdenkingen van misdrijven geldt een oververtegenwoordiging van deze groep. Dit is vergelijkbaar met de hele Nederlandse samenleving waar ook jonge mannen, zeker als de economische omstandigheden minder zijn, de meeste overlast en misdaden veroorzaken. In de asielopvang is bijna driekwart van de asielzoekers man en ruim een kwart tussen de 18 en 29 jaar. In de groep overlastgevers en bewoners die betrokken zijn bij een incident zitten relatief veel bewoners uit Algerije, Marokko en Nigeria. In 2022 kwam 27% uit Algerije, 27% uit Marokko en 15% uit Nigeria. Als we kijken naar verdachten van een misdrijf (zwaarder strafbaar feit), zien we een oververtegenwoordiging van bewoners uit Algerije (44%), Marokko (33%) en Tunesië (31%). Maar ook voor deze groepen geldt dat de meerderheid niet betrokken was bij een incident in 2022. Onderzoekers vermoeden dat nationaliteit geen bepalende factor is, maar eerder de kans op asiel. Die kans gaat gepaard met nationaliteit. Dat verklaart niet alles want er zijn ook andere kenmerken die mogelijk een rol spelen zoals schulden, verslavingsproblematiek, psychische problemen en betrokkenheid bij criminele netwerken. Overigens blijkt er geen verband met de duur van het verblijf bij het COA.
De aanpak tegen overlast gevende asielzoekers is een gezamenlijke aanpak. Soms vindt de overlast op het terrein van de opvang plaats en soms in de publieke ruimte zoals in het openbaar vervoer. Op het terrein zelf, is COA als eerste verantwoordelijk. De maatregelen variëren van een corrigerend gesprek tot plaatsing in een speciale handhaving- en toezichtlocatie (htl). Daar zijn 50 plaatsen beschikbaar voor asielzoekers die veel overlast veroorzaken in een opvanglocatie. Politie wordt uiteraard ingeschakeld bij strafbare feiten. Voor overlast buiten het opvangterrein zijn gemeente en politie aan zet. Er is bijvoorbeeld de top X-aanpak. Dat is een individuele aanpak van de meest hardnekkige overlastgevers. Zij komen onder verscherpt toezicht en krijgen op persoonlijke maat maatregelen opgelegd. Aanpak van overlastgevers vraagt korte lijnen tussen COA, gemeente en politie.
