Crisis in Ter Apel

Op 19 april 2022 loopt de vergunning af voor de nachtopvang in de paviljoens, deze staan niet op het COA-terrein. Vanaf dat moment organiseert het COA op eigen terrein nachtopvang. Maar vanaf 9 mei loopt Ter Apel echt vol. Ook overdag neemt het aantal mensen in en vooral ook rondom het aanmeldcentrum van de Immigratie en Naturalisatiedienst (IND) toe. Vanwege het zomerse weer worden voor Ter Apel luifels geplaatst tegen de zon. Er komen mobiele toiletten en watervoorzieningen. Vanaf juli moeten voor het eerst mensen buiten slapen. Dat worden er steeds meer.

Dilemma’s

Jacqueline Engbers is communicatieadviseur en woordvoerder van de COA-opvanglocatie bij het aanmeldcentrum van de IND in Ter Apel en de wachtkamer in Marnewaard. Al 22 jaar verzorgt ze de woordvoering voor het asielzoekerscentrum in Ter Apel.

“We moesten keuzen maken die je eigenlijk niet wilt maken: wie laat je wel binnen en wie niet? Dat is niet waar je voor bij het COA bent komen werken”, aldus Jacqueline. Ook bij de opvang van alleenstaande minderjarige vreemdelingen (amv), toch al een kwetsbare groep, loopt de druk op. Jacqueline: “Dat was minder zichtbaar. Maar in plaats van op de locatie 55 jongeren op te vangen, waren dit er nu 5 of 6 keer zoveel. Uiteindelijk moesten we zelfs jongeren in het aanmeldcentrum laten overnachten en ook overdag binnenhouden, om te voorkomen dat ze buiten tussen de anderen moesten wachten. Ook amv-medewerkers moesten pijnlijke beslissingen nemen. Stel je maar voor dat 30 paar ogen jou aankijken en jij moet er daar 5 uitkiezen. Datzelfde dilemma hadden we natuurlijk ook met de mensen aan de poort.”

Op adrenaline kom je ver

Voor de (crisis)noodopvang doet zich een ander probleem voor: daar willen asielzoekers niet naartoe, omdat ze bang zijn dan buiten beeld te raken, of hun plek te verliezen in de wachtrij. Dat zorgt voor heftige taferelen. Jacqueline: “We moesten mensen beschermen om - ook letterlijk - niet onder de voet te worden gelopen. In de media werd soms het beeld geschetst alsof het onze schuld was, dat mensen buiten de poort moesten wachten. Dat was heel pijnlijk, zeker gezien het feit dat iedereen ondertussen ongelofelijk hard werkte. Maar op adrenaline kom je ver. Zelf ben ik na een incident, waarbij een man door het hek een bijtende vloeistof richting medewerkers en bewoners spoot, door mijn hoeven gezakt. Toen moest ik echt even rust nemen. Ook bij collega’s zie ik nu nog de fysieke nasleep. En dan hebben we het nog niet over de mentale nasleep van alles wat er gebeurd is.”

Het Rode Kruis

De hulp van het Rode Kruis, VluchtelingenWerk en uiteindelijk Artsen Zonder Grenzen en verschillende vrijwilligersorganisaties is zeer welkom. In de dagelijkse praktijk is er een goede samenwerking rond het terrein bij Ter Apel. Medewerkers van de NGO’s helpen COA-medewerkers ook met het signaleren van de extra kwetsbaren. Dat Artsen Zonder Grenzen voor het eerst in de Nederlandse geschiedenis in eigen land in actie komt, is een belangrijk signaal dat het zo niet langer kan. Daarbovenop komt de aanklacht van VluchtelingenWerk over het tekortschieten van voorzieningen in azc’s. Het helpt om de urgentie duidelijk te maken. Het COA kan simpelweg de basisvoorzieningen niet meer garanderen, wat de medewerkers ook deden. Tilly Stigters treedt half september 2022 aan als regiomanager in Ter Apel. “We hebben hier gedaan wat we konden, maar voor inwoners van Ter Apel en collega’s die dit hebben meegemaakt was het een mensonterende situatie”, aldus Tilly.

Verlichting

De ingebruikname van de wachtkamer in Marnewaard betekent het begin van de verlichting. Hier worden de wachtenden naar toe gebracht, in afwachting van hun aanmelding voor de asielprocedure bij Ter Apel. Mede door de opvang van asielzoekers op zeeschepen en de opening van de locatie in Biddinghuizen, wordt de druk op Ter Apel lager. Jacqueline: “Het scheelde dat de instroom ondertussen terugliep. Vanaf dat moment werkten we met een ticketingsysteem, waardoor mensen zagen dat ze eerlijk aan de beurt kwamen. Wij kregen meer zicht op wie er wanneer binnenkwam en ook de extra opvangplekken maakten het overzichtelijker.”

Betere doorstroom

Begin 2023 is het wat gekalmeerd in Ter Apel. Zoals elke winter komen er ook nu minder mensen naar Nederland voor asiel. IND,  de Afdeling Vreemdelingenpolitie, Identificatie en Mensenhandel  (AVIM) en het COA werken bovendien hard om de werkzaamheden van de verschillende partijen zo soepel mogelijk op elkaar te laten aansluiten. Zodat mensen alle noodzakelijke stappen in de asielprocedure hebben doorlopen, voordat ze naar een vervolglocatie gaan. Jacqueline: “Maar het blijft een samenwerking waarin een kleine kink in de kabel bij één van de partijen in Ter Apel grote gevolgen kan hebben voor het geheel.”

Politieke en bestuurlijke wil nodig

Tot slot is en blijft de crux dat er voldoende doorstroom naar locaties elders in het land nodig is om de opvang in Ter Apel niet te laten overlopen. Tilly: “De instroom kunnen we niet sturen en op de uitstroom hebben we als COA beperkt invloed. Het is niet helemaal oplosbaar. Maar als iedereen het schandalig vond wat hier in 2022 op het voorterrein gebeurde en de schouders eronder zet, dan moet er meer mogelijk zijn dan nu gebeurt. Daar is politieke en bestuurlijke wil nodig. Anders komt het straks weer allemaal op de schouders van het dorp Ter Apel en van het COA hier.”